Op 31 maart organiseerden Voedsel Anders een avond over Bodem en Klimaat. Geïnspireerd door de Netflix documentaire ‘Kiss the ground’ en de Klimaatmars afgelopen 14 maart, stelden we onszelf de vraag hoe we de transitie naar regeneratieve landbouw kunnen versterken in Nederland. Een klimaatvriendelijker landbouwsysteem met voordelen voor de natuur én voor de boer.
Kijk hier het webinar terug:
Regeneratieve landbouw omvat veel meer dan koolstofopslag in landbouwbodems, maar kan ook zeker niet zonder. In 2018 kwam de documentaire ‘Koolstofboeren’ uit, leunend op het Engelstalige begrip ‘carbon farming’, en gemaakt door Fransjan de Waard en Joris van der Kamp. Koolstofboeren zetten actief in op het opbouwen van de bodem en plukken daar op hun eigen boerderij de vruchten van. Denk daarbij aan een betere waterhuishouding, een versterkt bodemleven, een levendig landschap, en zelfs een hogere productie en productkwaliteit. Een gezonde bodem kan daarnaast wel eens dé sleutel zijn in de strijd tegen klimaatverandering. Van nature hebben bodems het unieke potentieel om CO2 te binden; sterker nog, veel CO2 die nu in de atmosfeer zit, is uit de bodem afkomstig, en is daaruit vrijgekomen door de natuur te ontginnen. Daarbij werden deze natuurgronden ‘carbon source’, en om de klimaatcrisis te helpen indammen, moeten we van landbouwbodems een ‘carbon sink’ zien te maken. Daarbij is het belangrijk dat de eenmaal gebonden koolstof in de bodem kan blijven; daarvoor moet deze niet alsmaar verstoord en omgeploegd. Kortom, een klimaatvriendelijk landbouw- en voedselsysteem vraagt om manieren van boeren waarbij zorg voor bodem en bodemleven centraal staat.
Welmoed Deinum en Anne van Leeuwen zijn echte ‘koolstofboerinnen’, en delen tijdens het event hun oplossingen om koolstof te binden. Beiden werken met holistisch graslandbeheer, bij Welmoed op haar biodynamische Graasboerderij bijvoorbeeld in de vorm van ‘stripgrazen’. Dit zorgt voor een natuurlijke dynamiek tussen gras en grazers: door de koeien stapje voor stapje een nieuw stuk gras aan te bieden, begeleidt Welmoed ze door haar percelen. Terwijl haar koeien genieten van het nieuwe, lange gras, stimuleren ze het bodemleven én krijgt het gras elders de ruimte om weer te groeien. Bij Anne op de boerderij wordt een zelfde soort principe toegepast; bij haar gaan de kippen in een zelfontworpen kippenmobiel gecontroleerd het veld over. De verbeteringen in het landschap zijn positief: er is zichtbaar meer gras dat zich evenredig verdeelt over het veld, een hogere biodiversiteit door natuurvriendelijke productie, maar ook onder de grond ontstaat er een gevarieerd bodemleven, vol behulpzame schimmels.
“De koeien brengen leven in het landschap.”
Welmoed Deinum, de Graasboerderij
Werken met de natuur, in plaats van er tegenin, is van centraal belang voor regeneratieve landbouw. Maar de natuur zet de boerinnen ook voor uitdagingen, zoals bijvoorbeeld de aanhoudende droogte in Nederland. In haar ‘No Dig Market Garden’, waarbij er bewust niet in de bodem gewroet wordt, ziet Anne de grond stabiliseren: er is minder onkruid, ze houdt meer vocht vast en is beter bestand tegen virussen.
“Wij verbouwen schimmels.”
Anne van Leeuwen, Bodemzicht
Hoe gaat het verder met koolstofvastlegging in Nederlandse landbouwbodems? Daniëlle de Nie pleit vanuit Wij.land voor meer regeneratieve boeren in Nederland. Ze onderstreept het verlies aan biodiversiteit en vergaande bodemdegradatie, ofwel bodemvermoeidheid, in Nederland als belangrijke drijvers voor een transitie binnen de landbouw. Zo’n transitie vraagt onder andere om sterke leernetwerken tussen boeren, beleid dat faciliteert, het herwaarderen van bijvoorbeeld grond naar voortbrengend vermogen, een verdienmodel voor positieve impact of waardering uit de productketen. Wouter-Jan Schouten van het instituut TiFN wijst erop dat de regeneratieve landbouw niet alleen bij moet dragen aan de ecologie, maar ook aan de lokale economie en de bredere samenleving. In zijn variant van ‘de donut’ (Kate Raworth – Doughnut economy) laat hij zien dat het kan: een aantrekkelijk landschap, aantrekkelijk werk, aandacht voor dierenwelzijn én een goed boereninkomen terwijl we binnen de grenzen van ons ecosysteem blijven. De praktijk is een kwestie van maatwerk, terwijl ieder schaalniveau – bedrijf, nationaal, en ook internationaal – vraagt om ander beleid. Boeren die de transitie daadwerkelijk maken, hebben minder inputs en dus lagere kosten, zijn minder afhankelijk van technologie, ontvangen opbrengsten vanuit ecosysteemdiensten en kunnen een goede prijs vragen voor hun unieke product in direct contact met de consument.
“Regenerative agriculture is an approach to farming that uses soil conservation as the entry point to regenerate and contribute to multiple ecosystem services, with the objective that this will enhance not only the environmental, but also the social and economic dimensions of sustainable food production.” (Schreefel et al., 2020)
Wouter-Jan Schouten, TiFN
Communicatie over wat regeneratief betekent, en het delen van voorbeelden en kennis over oplossingen in verschillende contexten is volgens beide sprekers een belangrijk uitgangspunt. Ook Anne en Welmoed onderstrepen dit, en verwelkomen graag mensen op hun boerderij. Anne en haar partner zijn zelfs druk om Bodemzicht tot demonstratie- en educatie-boerderij te ontwikkelen. Je kunt langskomen als je meer wilt weten over regeneratief boeren, of je inschrijven als leerling in hun kersverse programma.
Naar aanleiding van de vraag of de boerinnen steun kunnen krijgen voor hun investeringen in een gezonde bodem – en zo ja, van wie dan – bespreken we de mogelijkheden van financiële vergoedingen (zoals zogenaamde ‘carbon credits’) maar ook broodnodige aanpassingen in beleid. En daar wringt het. Want als we het er over eens zijn dat de boeren hier een belangrijke rol in hebben, waarom gebeurt er dan nog zo weinig rondom het compenseren van ecosysteemdiensten? En waarom lopen de jonge, gemotiveerde boeren en boerinnen nog steeds aan tegen zoveel hobbels in het systeem?
“Als we koolstof vastleggen als maatschappelijke dienst zien, is het oplossen via korte keten niet voldoende. Dan kunnen vervuilers blijven vervuilen en betalen wij om hun rommel op te ruimen. #climatejustice”
Klarien Klingen, Toekomstboeren
Deze vragen staan centraal in de break-out sessies, waarin boeren, onderzoekers, burgers en het bedrijfsleven bespreken hoe we concreet de transitie naar regeneratieve landbouw in Nederland kunnen versterken. De voorgestelde oplossingen zijn breed, innovatief én haalbaar, denk bijvoorbeeld aan:
- Via wet- en regelgeving gaan sturen op doelen in plaats van op maatregelen.
- Meer gebiedsgericht gaan werken, en provincies hier bij betrekken.
- Herdefiniëren van ‘innovatie’ binnen subsidieregelingen, verschuiven van focus op technologie naar natuur. Nu is subsidie voor varkensvriendelijke vloeren gemakkelijker te krijgen dan voor het houden van buitenvarkens.
- Stimuleren van grondaankoop door initiatieven zoals Aardpeer, Grond van Bestaan en Land van Ons.
- Regeneratief boeren vraagt om constante aandacht voor het land en dus om nabijheid. Door herziening van bestemmingsplannen en het invoeren van ‘dienstwoningen’ kunnen meer boeren op hun eigen land wonen.
- Herziening van tegenstelling tussen natuur en cultuur. Nu riskeren boeren met ‘teveel’ natuur een afwaardering naar natuurgrond, terwijl we ze zouden moeten belonen voor het versterken van natuur en biodiversiteit.
- Introductie van regelingen voor extensivering, niet alleen voor uitkoop.
- Burgers betrekken in initiatieven voor citizen science, zoals het Vlaamse ‘Curieuze Neuzen’.
- Stimuleren van herwaardering voor regionale producten, een ‘omfiets-cultuur’.
- Inzet op de praktijkopleiding van regeneratieve boeren
- Gezondheidswinst als uitgangspunt nemen voor transitie naar regeneratieve landbouw.
Wil je graag meepraten over de transitie naar regeneratieve landbouw? We gaan een vervolg op deze sessie organiseren; input is welkom (email ons: info@voedselanders.nl). De opname van afgelopen sessie is hier terug te kijken. Ook de film Koolstofboeren is online te bekijken.