Zowel in Nederland als wereldwijd is toegang tot land, en water voor kleinschalige en agroecologische boeren en vissers een groot obstakel. Het voedselsysteem zit vast in een oneerlijk en destructief paradigma dat grootschalige, kapitaalintensieve voedselproductie bevordert. Tijdens de conferentie zijn er diverse sessies geweest waarbij op verschillende schalen en vanuit verschillende invalshoeken over dit onderwerp gedeeld en gebrainstormd is.
Tijdens het Nyeleni Dialoog over land voor agroecologie (georganiseerd door Toekomstboeren, Boerenforum (Belgie), WUR, Squarewise en de Federatie voor Agroecologische Boeren) is meegedacht over de agenda van het Nyeleni process dat toewerkt naar het wereldwijde Nyeleni Forum in 2023. Hier zijn de problemen besproken over de liberalisering van pacht, die duurzame investeringen in de weg staan (zoals bomen of het verbeteren van bodemvruchtbaarheid). Ook hebben pionierende boeren en organisaties die werken aan zekerheid op land hun ervaringen en kennis gedeeld.
In andere workshops zijn vernieuwende initiatieven rondom grondeigendom ook aan bod gekomen. Bij de wrokshop Samen voor grond is gesproken over wat burgers kunnen doen. De afgelopen jaren zijn er verschillende initiatieven ontstaan die samen met burgers grond beschikbaar maken voor duurzame landbouw (Grond van Bestaan, Aardpeer, Lenteland, Land van Ons, Herenboeren). Voor biologische boeren is het aantrekkelijk om zich aansluiten bij een van deze organisaties. Samenwerking tussen de verschillende organisaties en initiatieven is essentieel om richting de overheid en politiek een duidelijk geluid te laten horen over welke vorm(en) van grondbeheer er nodig zijn voor de landbouw van de toekomst. Om “commons” in Nederland verder te ontwikkelen is het van belang dat wetgeving ontstaat die hier op aansluit zoals in verschillende omliggende landen. Johannes Regelink en Joanne Malotaux (Burgerboerderij de Patrijs) hebben in een andere workshop hun eigen verhaal over alternatieve financiering voor landbouwbedrijven verteld. Zij hebben het via een combinatie van bankfinanciering, crowdfunding in verschillende vormen, overheidsfondsen, private financiers en grondfondsen voor elkaar gekregen om hun agro-ecologisch melkveebedrijf te starten en in het proces hebben zij meerdere partijen een andere blik op de landbouw helpen werpen.
Toekomstboeren gaf ook een workshop over hun handboek: Land voor Agroecologie, waarin ze op basis van de ervaringen van 6 boeren uitleggen hoe “commoning” in zijn werk gaat, welke aspecten er belangrijk zijn bij het delen van eigenaarschap met consumenten. Zo is het bijvoorbeeld van belang dat er bij iedereen kennis van zaken is, dat mensen willen participeren en dat er samen zorg gedragen word. Om echte “commons” te bewerkstelligen is het volgens de workshopgevers nodig dat grond geen deel meer uit maakt van de financiële markt. Bij een andere workshop vertelde Eliane Bakker (Toekomstboeren) over de diepere betekenig van het woord “commoning”. Commoning’ is een werkwoord, het is een proces waarin een fundamentele verandering plaatsvindt in het (voedsel)systeem, waarbij wordt overgestapt van staatsbestuur naar peer governance, waarin sociale praktijken centraal staan. In deze workshop werd onderzocht wat de mogelijkheden zijn van gemeenschappelijk beheer en eigendom van land, en wat het betekent om te denken als een ‘commoner’. Commoning brengt een ontlogische verschuiving met zich mee, waarbij de taal verandert, waarbij we overgaan van eigendom naar rentmeesterschap, van hiërarchie naar heterarchie en van produceren naar voorzien.
Ruimtelijke ordening speelt ook een rol in de toegang die agro-ecologische boeren hebben tot grond. Zo vertelde Marcel van SiIfhout van Graangeluk dat tijdens de workshop Nieuwe natuur of biodiverse graanteelt? dat de scheidslijn tussen “agrarische gronden” en “natuur” soms prachtige cultuurlandschappen (zoals zijn historische graanvelden) in de weg kan zitten. GraanGeluk pleit voor een ‘bestaansmodel’ – in plaats van verdienmodel – voor agroecologische boeren en de lokaal-regionale partners (commons) in hun (voedsel)landschap. Op 9 juni sprak GraanGeluk de Tweede Kamer toe in een Rondetafelgesprek over Landschapsgrond. Dat betreft zo’n half tot 1 miljoen hectare te revitaliseren boerencultuurlandschap waar de rigide scheidslijn tussen natuur en landbouw verdwijnt en ‘boereninclusieve natuur’ ontstaat met gezonde, vruchtbare gras- en akkerlanden voor streekvoedselproductie.
In de visserij spelen evenals voor boeren issues die te maken hebben met toegang tot natuurlijke hulpbronnen zoals visgebieden, die kleinschalige duurzame visserij benadelen. Er waren twee workshops binnen het toegang tot- thema waarin de water-struggles werden blootgelegd. Het Europese visserijbeleid is gebaseerd op een misplaatst productiemodel, ten gunste van modernisering, industrialisatie, centralisatie. Vandaag is 50% van de werkgelegenheid op zee en 70% van de vloot afhankelijk van de kleinschalige visserij, die echter beperkt is tot slechts 5% van de vangst in volume. De Europese visserij gaat achteruit en wordt bovendien geconfronteerd met de bedreigingen van de klimaatverandering en de blauwe economie. Europeanen consumeren 2 tot 3 keer de hoeveelheid vis die de WHO aanbeveelt voor een gezonde voeding, in een vorm die complexe, gecentraliseerde en verspillende just-in-time waardeketens en leveringssystemen vereist. Dit moet veranderen. We moeten eerlijkere, duurzamere voedselsystemen opzetten die visserijproducten producten lokaal worden geleverd. Dit vereist de empowerment van vissers en consumenten als veranderaars. De visie van LIFE is er een waarbij de toegang van kleinschalige vissers tot hulpbronnen wordt verzekerd door het gebruik van transparante en objectieve
toewijzingscriteria van ecologische, sociale en economische aard. Kleinschalige vissers worden in staat worden gesteld veranderingen teweeg te brengen en op gelijke voet met nationale autoriteiten deel te kunnen nemen aan het gezamenlijk beheer van visgebieden. Sylvia Kay (Transnational Institute) en Brian O’Riordan (Low Impact Fishers of Europe (LIFE EU)) brachten een discussie op gang over alternatieve modellen van eigendomsrechten en bestuur die overheersende structuren kunnen aanvechten. Deze modellen zijn gebaseerd op beginselen van erkenning, vertegenwoordiging, herverdeling, restitutie en regeneratie, met als doel te begrijpen hoe kleine boeren en vissers hun krachten kunnen bundelen in een gemeenschappelijke strijd.
Organisaties en pioniers actief binnen dit thema:
Federatie voor Agroecologische Boeren
Low Impact Fisheries of Europe (LIFE EU)
ICSF, the International Collective in Support of Fishworkers
Wil jij actief blijven binnen het thema Toegang tot Land en Water (en zaden)?
Sluit je aan bij een van de hierboven genoemde organisaties of mail naar info@voedselanders.nl om te kijken hoe je binnen Voedsel Anders actief kunt worden.