De Europese beoordeling van bestrijdingsmiddelen faalt. Dat toont onafhankelijk onderzoek aan. Bij een juiste beoordeling had glyfosaat (roundup) al in 2017 verboden moeten worden. In plaats daarvan volgde een toelating voor 5 jaar en nu staat het licht binnen de EU op groen voor een verlenging met weer 15 jaar, mede dankzij Nederland.
Om gezondheid en milieu te beschermen tegen schadelijke stoffen kennen we een systeem van beoordeling. In de Europese Unie doet de European Food Safety Authority (EFSA) dat. Die krijgt weer advies van de nationale instituten, zoals het College Toelating Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (CTGB) in Nederland. (*) Wie een bestrijdingsmiddel op de markt wil brengen levert een dossier in met studies die aantonen dat het middel veilig is. De EFSA beoordeelt deze studies, maar doet geen eigen onderzoek.
De beoordelende instanties kijken alleen naar studies van de producenten. Daarvoor gebruiken ze bovendien achterhaalde criteria en onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek blijft buiten beschouwing. Met als gevolg dat de producten op de markt komen en we pas bij toepassing de schadelijke effecten voor mens en milieu merken. Zo zette het Nederlandse College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (CTGB) samen met collega instituten in andere EU landen in juni het licht op groen voor vernieuwen van de toelating voor glyfosaat (roundup) met weer 15 jaar. Hoogste tijd om in te grijpen.
Dat de EFSA alleen de studies van de producenten serieus neemt komt omdat ze door de industrie opgestelde regels hanteert. Deze Klimisch Criteria zijn bedoeld om fraude met gegevens te voorkomen. Heel mooi natuurlijk, maar ze vereisen ook een dure certificering. Universiteiten hebben die niet. Gevolg: de EFSA legt onder verwijzing naar de criteria vrijwel alle onafhankelijke studies terzijde. Het oordeel van de EFSA is dus gebaseerd op studies van de industrie.
Beoordeling op basis van geheime studies
Deze studies van de industrie worden niet gepubliceerd in wetenschappelijke vakbladen. Sterker nog, de EFSA heeft ze gekwalificeerd als bedrijfsgeheim. Daardoor bleven ze tot voor kort buiten het zicht van onafhankelijke wetenschappers. Die werkwijze is strijdig met de gangbare wetenschappelijke praktijk. Onafhankelijke studies zijn openbaar te lezen in een wetenschappelijk tijdschrift. Voordat ze verschijnen vragen wetenschappers eerst aan in het onderwerp gespecialiseerde collega’s – die niet bij het onderzoek betrokken zijn – om mee te kijken. Dat biedt een frisse blik en het voorkomt fouten in de opzet van de studie of de conclusies. Pas na deze ‘peer-review’ volgt een publicatie.
Nieuw onderzoek toont grote fouten in de beoordeling
Dankzij een uitspraak van het Europees Gerechtshof moet de EFSA de eerst geheime studies vrijgeven. Nu is er de mogelijkheid deze tegen het licht te houden. In juli verscheen een onafhankelijk onderzoek naar de studies waarop de toelating van glyfosaat is gebaseerd. De conclusies zijn onthutsend.
Onderstaande grafiek toont het opmerkelijke verschil tussen onafhankelijke studies en die van de producenten over glyfosaat. Van de 53 door de producenten ingediende studies wijst geen enkele op schade aan het DNA. Die schade is een belangrijke aanwijzing voor mogelijk kankerverwekkende eigenschappen. De 72 onafhankelijke studies tonen een heel ander beeld. Hier blijkt bij driekwart van de studies wel degelijk DNA schade.
Studies pas openbaar na uitspraak Europees Hof
Hoe is het mogelijk dat er zulke verschillen zijn tussen de twee soorten studies? Dat was tot voor kort dus niet te onderzoeken. Deze mogelijkheid ontstond pas toen het Europees Gerechtshof in haar uitspraak van 7 maart 2019 oordeelde dat het publiek recht heeft om kennis te nemen van deze documenten. Vervolgens leidde een verzoek tot openbaar maken (Access to Documents Request, de Europese WOB procedure) tot vrijgeven van de studies waarop de toelating van glyfosaat is gebaseerd.
Voor het eerst kregen nu onafhankelijke wetenschappers de kans om studies van de producenten te controleren die zijn gebruikt voor de toelating van onkruidverdelger glyfosaat. Twee gerenommeerde wetenschappers van het Weense Instituut voor Kankeronderzoek van de Universiteit Wenen beoordeelden de 53 studies. Geen van deze studies toont DNA schade. De bevindingen van de experts Nersesyan en Knasmueller zijn opmerkelijk.
Studies industrie niet betrouwbaar
Van de 53 studies van de producenten zijn er slechts 2 wetenschappelijk ‘betrouwbaar’, volgens de in de toxicologie gebruikelijke normen. Deze OECD richtlijnen zijn internationaal vastgelegd om de schadelijkheid van chemische stoffen te onderzoeken. Van de studies zijn er 34 ‘niet betrouwbaar’ en 17 zijn alleen ‘gedeeltelijk betrouwbaar’ als het gaat om het trekken van conclusies over wel of niet kankerverwekkende eigenschappen van glyfosaat.
Dat betekent, zo concluderen de specialisten, dat de EFSA op basis van deze studies niet had mogen afwijken van het advies van het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) van de Wereld Gezonheidsorganisatie WHO. Dat onafhankelijke instituut heeft alle openbaar beschikbare onderzoeken over glyfosaat op een rij gezet. De meeste daarvan berichten over DNA beschadigende effecten. Zij komt in haar Monograph on Glyphosate (p. 398) tot de conclusie: “Er is sterk bewijs dat blootstelling aan glyfosaat of op glyfosaat gebaseerde producten genotoxisch is, gebaseerd op studies in mensen en proefdieren in het laboratorium.” IARC geeft aan dat genotoxiciteit een belangrijk molecular mechanisme is voor het verwekken van kanker door glyfosaat.
EFSA had glyfosaat al in 2017 rood licht moeten geven
Deze bevindingen zijn behoorlijk explosief. Een stof die mogelijk kanker kan verwekken mag niet toegelaten worden op de Europese markt. EFSA had dus bij het vernieuwen van de toelating in 2017 al negatief moeten adviseren. Dat zet grote vraagtekens bij het functioneren van de EFSA. Al in 2017 lagen de beoordelaars zwaar onder vuur, omdat het toenmalige advies grotendeels was gekopieerd uit de aanvraag van Bayer-Monsanto en de andere producenten.
In juni 2021 gaven de beoordelende instanties van vier EU landen, waaronder het Nederlandse CTGB, groen licht voor weer 15 jaar glyfosaat. Dat advies is opgesteld met de oude, achterhaalde werkwijze en moet dus grondig tegen het licht gehouden worden. Daarover hieronder meer.
Als je meer details en bronnen wilt over het onderzoek naar glyfosaat, lees dan dit overzicht met link naar rapport, documenten en Vraag en Antwoord door Corporate Europe Observatory samen met HEAL, Global2000, Pesticide Action Network PAN en SumOfUs.
Ziekte van Parkinson – tast Roundup de hersenen aan?
Het nieuw gepubliceerde onderzoek gaat over de vraag of glyfosaat kankerverwekkend kan zijn. Dat is van groot belang, want bij het antwoord ‘nee’ gaat het licht voor herbeoordeling op groen. Is het antwoord ‘ja’, dan gaat het op grond van de door de EU toegepaste criteria op rood. Toch is dit zeker niet het enige onderwerp van belang. Er speelt veel meer.
Producenten van glyfosaat wijzen er graag op dat de stof alleen ingrijpt op een mechanisme dat uniek is voor planten. Dat klinkt mooi en simpel: als dat zo is heeft het geen effect op dier of mens. Het blijkt toch iets anders te zitten. Glyfosaat (N-fosfonomethylglycine) is een klein molecuul dat werkt door een enzym te remmen. Dat enzym (5-enolpyruvylshikimate-3-fosfaatsynthase – EPSPS) is een belangrijke component van de zogeheten Shikimate-route.
Die zevenstaps metabolische route gebruiken bacteriën, archaea, schimmels, algen en planten voor de biosynthese van folaten en aromatische aminozuren zoals fenylalanine, tyrosine en tryptofaan. Remming van deze route blokkeert de aanmaak van folaten en aromatische aminozuren in planten, waardoor de plant doodgaat. Door deze eigenschap tast de stof echter ook het microbioom (darmflora) van diverse organismen aan.
Glyfosaat heeft een aminozuurachtige structuur en is in staat via zogeheten aminozuurtransporters de bloed-hersenbarrière te slechten. De stof wordt in verband gebracht met neurotoxiciteit, gedragsverandering en transgenerationele toxicologie. Zo blijkt chronische blootstelling te leiden tot afsterven van dopamine-neuronen, die een onmisbare rol vervullen in de hersenen.
We weten nog veel te weinig van de Ziekte van Parkinson. Wel dat het een vernietigende ziekte is en de snelst groeiend hersenziekte ter wereld (Radboud Universiteit, april 2021). Professor Bas Bloem is gespecialiseerd in deze ziekte en ziet steeds meer bewijs voor een verband tussen het gebruik van bestrijdingsmiddelen en Parkinson. Hij vrees een epidemie van Parkinson en roept de politiek op om in te grijpen. Frankrijk heeft de ziekte aangemerkt als beroepsziekte onder boeren.
Het CTGB vraag in een brief van 9 maart 2021 aan de EFSA om nadere analyse uit te voeren naar een mogelijke relatie tussen het gebruik van bepaalde gewasbeschermingsmiddelen en de ziekte van Parkinson. De EFSA liet op 12 mei weten dat hier inderdaad nader onderzoek naar gedaan moet worden.
Wat Professor Bloem betreft gaat het veel te langzaam. Hij roept de politiek op haast te maken met een verbod op chemische middelen die hersenziekte kunnen veroorzaken. “Ook van Roundup heeft onderzoek bij muizen al uitgewezen dat het dopamine-cellen vernielt. Bij mensen zal dat, vrees ik, niet anders zijn.”
Zie hier het overzicht van de Parkinson Vereniging van onderzoeken naar glyfosaat en de mogelijke relatie met Parkinson.
Toelatingstesten achterhaald door interactie chemicaliën
Wat prof. dr. Violette Geissen (Wageningen Universiteit) betreft zijn de toelatingstesten voor pesticiden achterhaald. De systematiek is verouderd en fabrikanten kunnen testen in voor hun gunstige omstandigheden. Veel reële risico’s worden daardoor niet getoetst, voordat pesticiden op de markt komen. Zij maakt analyses op basis van ‘in het veld’ gevonden restanten van pesticiden en hun effect op de gezondheid van mens, dier en plant. Niet kijken naar wat één pesticide doet, maar juist de cocktails, zoals ze in het echt ook voorkomen, door jarenlang gebruik van deze middelen. Ze neemt in haar onderzoek boeren en omwonenden onder de loep, maar ook de producten voor de consument.
Hoogleraar Violette Geissen gaat aantonen dat er met pesticiden écht veel mis is: ‘It’s time for change’ (Gelderlander 18 oktober 2020)
“Het Ctgb volgt de regels van de EFSA. Ze zijn een uitvoerend orgaan. Ik ken de modellen die ze gebruiken, de testorganismen, want alles is openbaar. Het systeem is prima. Alleen heeft het systeem niets met de realiteit van doen. De échte processen en risico’s van pesticidecocktails in het veld zijn er niet in meegenomen. Die daadwerkelijke effecten moeten getest worden.”
Effect op bodemleven en biodiversiteit
Neem een handvol gezonde aarde en je hebt meer levende organismen in de hand dan er mensen zijn op aarde. In de bodem zijn duizenden soorten insecten, nematoden, bacteriën, schimmels en archeae continue bezig met recyclen en vrijmaken van voedingsstoffen, opnemen en filteren van water, opnemen van kooldioxide uit de lucht en regelen van de temperatuur op aarde.
Volgens producent Monsanto (nu Bayer) heeft glyfosaat ‘geen bodemwerking’. Dat viel onder andere te lezen in een paginagrote advertentie in De Telegraaf en De Volkskrant “Roundup, de feiten” in 2012. Dat leidde tot een klacht, waarop de Reclame Code Commissie op diverse onderdelen de advertentie als misleidend en in strijd met de voorschriften bestempelde.
Een recente studie Pesticides and Soil Invertebrates: A Hazard Assessment zet een groot aantal wetenschappelijke publicaties op een rij. De conclusie is dat pesticiden bijzonder slecht zijn voor de bodem en erg schadelijk voor regenwormen, kevers, bijen die in de bodem nestelen en duizenden andere soorten bodembewoners. De studie is ook beschreven in een artikel in Scientific American.
Disbalans in de bodem door glyfosaat
De studie gaat over vele soorten bestrijdingsmiddelen, waarbij ook glyfosaat en haar afbraakproducten zoals AMPA een belangrijke rol in spelen. Hoogleraar Geissen in De Gelderlander: “De reële effecten zijn complex en kun je niet zien met de huidige testmethoden. Wat er werkelijk gebeurt met bijvoorbeeld glyfosaat: het maakt in principe alle organismen in de bodem dood die een bepaalde eiwitsynthese hebben, niet alleen het onkruid. Daarom heeft glyfosaat bijvoorbeeld ook een toelating als antibioticum. Boeren die al jaren glyfosaat toepassen, zeggen tegen mij: ‘We weten niet waarom, maar we hebben steeds meer last van schimmels.’ Wij kunnen wel raden waarom: glyfosaat doodt ook veel positieve bodemorganismen die planten helpen groeien. Wat overblijft zijn pathogene, ziekmakende organismen. Glyfosaat veroorzaakt dus een disbalans in de bodem. Er komen steeds meer ziekmakende schimmels, waardoor boeren veel meer fungiciden moeten spuiten. Dat effect zit niet in de huidige testmethoden. We hebben recentelijk studies gedaan naar de residuen van pesticiden in Europese bodems. In 83% van deze gronden zaten resten van pesticiden en er zijn meer dan 150 verschillende cocktails aangetroffen. Vooral glyfosaat, AMPA – een eerste afbraakproduct van glyfosaat – en schimmelbestrijders. AMPA is niet gewoon fosfaat, zoals sommigen denken. Het grijpt aanwijsbaar in bij de celdeling, in de mitochondriën.”
Is dat aan te tonen?
Vaak denken mensen dat het lastig is om wetenschappelijk aan te tonen dat glyfosaat schadelijk is. Hoogleraar Geissen denkt daar ander over. „Maar het ís aangetoond! Allang. Toch is er een hele discussie over aan de gang. Ariena van Bruggen (Nederlandse hoogleraar aan de Universiteit van Florida) heeft het in 2018 fantastisch samengevat in een wetenschappelijk artikel waarin wordt beschreven wat het effect is van glyfosaat en AMPA op het milieu, dieren en mensen. Lees het artikel van Van Bruggen. Het is echt briljant. Van Bruggen schrijft dat de acute effecten van glyfosaat en het afbraakproduct AMPA beperkt zijn, maar dat bij langdurige blootstelling aan lage doses verbanden zijn aangetoond met een keur aan ziekten, zoals diverse vormen van kanker, nierschade, ADHD, autisme, Alzheimer, Parkinson, miskramen en huidziekten. En glyfosaat draagt mogelijk bij aan antibioticaresistentie, is de verdenking van Van Bruggen. Ook zij pleit voor meer en beter onderzoek.”
Naar een EU verbod op glyfosaat in 2022 ?
Glyfosaat is al lang op de markt en is de wereldwijd meest verkochte onkruidverdelger. De stof wordt in grote hoeveelheden gebruikt in de gangbare landbouw, door de spoorwegen en tot voor kort ook door veel hoveniers, gemeentes en landschapsbeheerders. Het is een miljardenhandel, de belangen zijn enorm.
De impact is ook enorm: overal in de wereld heeft de stof groot effect op de biodiversiteit. De afbraakproducten vormen een groot probleem voor oppervlaktewater en de stof wordt bij bijna alle mensen aangetroffen in de urine en ook in moedermelk. In de VS lopen vele duizenden rechtszaken tegen producent Bayer Monsanto wegens een directe link met een vorm van lymfklierkanker (Non Hodgkin Lymfoom). Dit heeft geleid tot een aantal veroordelingen, waarna de producent probeert een miljardenschikking te treffen in de andere zaken. De ontwikkelingen zijn te lezen op de website van de consumentenorganisatie US Right to Know.
De strijd om toelating in 2017 – 1,2 miljoen handtekeningen in burgerinitiatief
In 2017 liep de toelating van glyfosaat in de EU af. De procedure tot vernieuwen van de toelating mondde uit in een schandaal toen bleek dat grote passages van het voorbereidende EU beoordelingsrapport direct gekopieerd waren uit de aanvraag van de producenten geleid door Monsanto. Een onderzoek door het Europees Parlement concludeerde dat de helft van de tekst in de hoofdstukken waarin de onafhankelijke studies zijn beschouwd en aan de kant gezet gekopieerd was uit het dossier van de producenten. Bij het hoofdstuk over de vraag of glyfosaat kankerverwekkend is kwam 96% van de tekst uit de aanvraag van Monsanto.
Dat leidde tot veel ophef en in een Europees Burgerinitiatief tekenden 1,2 miljoen Europeanen in 2017 voor een verbod op glyfosaat en een betere bescherming tegen pesticiden. Als reactie hierop besloot de EU Commissie te komen met een voorstel om de studies waarop toelating gebaseerd is openbaar te maken. De uitspraak van het Europees Hof van Justitie in maart 2019 dat de studies openbaar zijn was een praktisch resultaat.
Na een intense politieke discussie besloot de EU Commissie uiteindelijk toch tot verlenging van de toelating van glyfosaat. Niet met de gebruikelijke 15 maar voor 5 jaar.
“Na een gedegen wetenschappelijke beschouwing van alle beschikbare data over glyfosaat waarin geen verband is aangetroffen tussen glyfosaat en kanker in mensen en na een positieve uitslag van een stemming onder lidstaten op 27 November 2017, heeft de Commissie besloten tot een vernieuwing de toelating van glyfosaat voor 5 jaar.”
(Persbericht EU 12 december 2017)
De Commissie laat het vervolgens aan de lidstaten zelf om de producten met glyfosaat te beoordelen. Landen als Frankrijk en Duitsland willen het gebruik snel uitfaseren, maar de industrielobby verzet zich met hand en tand.
Nieuwe aanvraag voor opnieuw 15 jaar toelating
De termijn voor toelating loopt in december 2022 af. Daarom heeft de Glyphosate Renewal Group, een consortium van 8 producenten onder leiding van Bayer, in 2019 een verzoek ingediend tot vernieuwing van de toelating met 15 jaar. Daarop is door de EU een Assessment Group benoemd, met daarin de nationale instituten van Frankrijk, Hongarije, Nederland (CTGB) en Zweden. Zij hebben op 15 juni hun advies uitgebracht en oordelen – op basis van de door de producenten ingediende studies – opnieuw dat geen sprake zou zijn van genotoxiciteit en dat de stof toegelaten kan worden.
“Based on the current assessment, the AGG considers that glyphosate does meet the approval criteria set in Regulation (EC) N° 1107/2009.”
Assessment Group on Glyphosate, 15 June 2021
Daarmee lijkt het licht op groen te staan voor weer 15 jaar gebruik van glyfosaat. Het is nu aan de EFSA om op grond van de beschikbare stukken een advies uit te brengen aan de Europese Commissie. De stukken en de voortgang zijn te vinden in het EFSA glyfosaat dossier.
De nieuwe bevindingen over de betrouwbaarheid van de studies van de producenten dwingen in elk geval de EFSA om daar nog eens heel serieus naar te kijken. Vervolgens is het aan de Europese Commissie om met een voorstel te komen. Daarna is het aan de lidstaten om te stemmen. Dat zal opnieuw een pittige discussie worden.
Red Bijen en Boeren – belang van het Europees Burgerinitiatief
Juist daarom is ook het succes van het Europees Burgerinitiatief Red Bijen en Boeren zo belangrijk. Dat ijvert voor het uitfaseren van synthetische pesticiden, maatregelen voor herstel van de biodiversiteit en hulp voor boeren om natuurvriendelijk te werken. Bij succes moet de Europese Commissie met een voorstel komen om te bespreken in het Europees Parlement.
(*) Let op de gekleurde naamgeving van dit instituut. Niet beoordeling, maar toelating. Niet landbouwgif of pesticiden, maar gewasbeschermingsmiddelen, een term die door de producenten is bedacht. Ook bij de EFSA is objectiviteit ver te zoeken. De eerste zin op de officiële EFSA glyfosaat pagina begint gekleurd op dat vlak: “Glyphosate is a chemical that is widely used in plant protection products (PPP).” Feit: glyfosaat doodt planten, het beschermt ze niet.
> Interessante gerelateerde artikelen
Deze boeren willen geen gifgele velden meer zien. Wij zijn ook onderdeel van de samenleving
Landbouwchemie, zullen we maar eens afscheid gaan nemen? (opinie Fransjan de Waard)