Kaasboerderijen de Hooiberg in Bladel en de Ruurhoeve in Hoogeloon (ism met FoodUp Brabant en RIJP)
– Zaterdag 19 september –
Tussen Tilburg, Eindhoven en de Belgische grens liggen de Brabantse Kempen: landelijk gebied, doorspekt met dorpen, bedrijventerreinen, natuur en vooral veel agrarische bedrijvigheid in alle soorten en maten. Daar bezochten we met Voedsel Anders met een groep belangstellenden twee duurzaam werkende kaasboerderijen.
De Hooiberg in Bladel
De Hooiberg is het eerste boerenbedrijf waar we in de koeienstal gastvrij en corona-proof worden ontvangen met koffie en koekjes op deze stralende septemberdag. In 2016 zijn Gijs en Yvonne van Spreuwel uit idealisme overgeschakeld naar een biologische bedrijfsvoering. De koeien van Gijs en Yvonne grazen dag en nacht in de weide maar staan tijdens eetmomenten en het melken op stal. “Onze grootste wens zou zijn: Al het vee op stro, en dit stro willen we zoveel mogelijk winnen van eigen land en van natuurgebieden die wij pachten. Kringlopen sluiten heet dat. Zoals we afgelopen jaar al gedaan hebben. We hebben onze eigen gerst verbouwd, wat we gebruiken als energierijke aanvulling op het ruwvoer. Van het stro hebben we pakken gemaakt: Een prachtig gezicht. Zowel melkvee als jongvee en droge koeien op stro: Dat is onze wens. Zodat je ook mooie ruige mest kunt maken voor je eigen land, wat dan weer heel goed is voor het bodemleven op de akkers. Helaas behoort dat in Brabant niet tot de toegestane stalsystemen.”
Gijs en Yvonne weten dat er heel veel natuurminnende mensen zijn die graag zouden willen dat meer boeren zouden extensiveren, of om te kiezen voor ecologische landbouw. Daarom pleit het jonge boerenkoppel vurig voor een potstal systeem als alternatief voor een duur vloeren systeem als de emissiearme stalvloer, een systeem wat eigenlijk alleen intensivering in de hand werkt, en dat zou niet nodig moeten zijn. Binnen enkele jaren zullen alle bestaande stallen in Nederland uitgevoerd moeten worden met een dergelijk emissiearm systeem. De hoop is dat ook de potstal misschien kans maakt om op de vloeren lijst te komen. Dat zou veel boeren enorm helpen om ook de stap naar kringlooplandbouw te maken.
Gijs en Yvonne kozen dus voor biologisch. De omschakeling naar biologische landbouw is een hele grote en langdurige financiële kostenpost. Biologische ruwvoeders aankopen voor alle dieren over een periode van anderhalf jaar is erg duur, als het voer überhaupt al verkrijgbaar is. “Gedurende die periode krijg je nog geen hogere biologische prijs maar een gangbare. Pas na twee jaar biologisch voeren mag ook het vlees biologisch verkocht worden. Dan begint de investering zich pas terug te verdienen. Ondanks dat was onze passie om te boeren in evenwicht met de natuur groter dan de angst om dit financieel niet aan te kunnen”, vertelt Yvonne.
De Hooiberg heeft naast de melkveehouderij ook nog de boerderijwinkel, de kracht achter het bedrijf die enige financiële zekerheid geeft wanneer de melkprijs laag is en de kosten hoog zijn. “Niet iedere boer heeft dat, en wanneer iedereen dit zou hebben, was er ook niet voldoende afzet mogelijk.”
Yvonne: “Tijdens de omschakelperiode kregen wij ook te maken met het fosfaatreductieplan. Een verdrietige periode die extra zwaar heeft gedrukt op ons bedrijf. Er moesten dertig koeien geruimd worden. De nieuwe stal voor honderdtwintig koeien huisvestte er nog maar negentig. Na twaalf koeien en twintig pinken te hebben geruimd, hebben we een gang naar de rechter gemaakt. Helaas hebben we die zaak verloren en daarmee ook het door mijn vader opgebouwde ledengeld van 30 jaar leverancier zijn aan Friesland Campina, een boete van 80.000 euro, ingevorderd door de overheid. Voor het niet afvoeren van de overige dieren. Als wij vooraf geweten hadden dat wij met nog zo’n grote financiële strop te maken zouden krijgen ten tijde van onze omschakeling, hadden wij deze nooit en te nimmer aangedurfd.” Een geluk bij een ongeluk was dat de biologische buurman van Gijs en Yvonne stopte met zijn bedrijf. Zijn dierrechten hebben ze toen kunnen huren en twaalf van zijn beste koeien overgenomen.
Boer Gijs -afgestudeerd aan de Hogere Agrarische School in Den Bosch- loopt over van kennis en passie. Al wandelende van de stal naar het weiland waar de koeien staan, vertelt hij hoe je goed voor de bodem moet zorgen en benoemt hij alle kruiden en planten in het veld, die zijn koeien gezond houden. Hij weet precies welke uitwerking elk plantje heeft op de gesteldheid van zijn dieren en op de kwaliteit van hun melk. Omringd door nieuwsgierige gehoornde koeien, hangen we aan zijn lippen. Eén van de deelnemers geeft aan dat hij nooit had beseft wat een wereld er achter zijn glas melk zit en hoeveel kennis er bij boeren zit. Yvonne trakteert op een picknick in het weiland met vers krentenbrood en roomboter, melk en karnemelk van eigen fabricaat. Het met ons meegelopen boerderijhondje jaagt achter een haas aan. Eenmaal terug op het erf doen we allemaal nog wat inkopen in de boerderijwinkel. En de zon blijft maar schijnen. Het is tijd om naar de tweede kaasmakerij te gaan, op tien minuten rijden.
De Ruurhoeve, Hoogeloon
Ook op de Ruurhoeve is de ontvangst hartelijk, met koffie en appeltaartjes. Het is een echt familiebedrijf met broer Corné Ansems als melkveehouder en zus Erica als kaasmaker, en vader Walter en moeder Lies die ook nog hard meewerken. Het bedrijf biedt dus een broodwinning aan drie gezinnen. Dat is mogelijk omdat er ook een te huren ontvangstruimte is met horeca (een officieel fietscafé) en terras, en een Landwinkel. Er worden veel activiteiten georganiseerd zoals workshops kaas maken, boerenlunches, boerderijbelevingsdagen en picknicks. En de traditionele feestelijke jaarlijkse koeiendans waar veel bezoekers op af komen om de blije koeien te zien op hun eerste dag weer naar buiten. Ook is de Ruurhoeve aangesloten bij de Klasseboeren voor boerderij-educatie voor basisscholen. Rondom de boerderij ligt ruim 30 hectare landbouwgrond. Verderop in Hoogeloon wordt nog zo’n 10 hectare extra gepacht om landbouwproducten te verbouwen. Producten die structureel of regelmatig op het land staan: gras, mais, aardappelen en suikerbieten.
Corné is daarnaast een echte pionier in natuurinclusieve landbouw. Hij experimenteert met akkerranden die goed zijn voor de biodiversiteit, met boslandbouw (onder meer noten) en met bodemverbetering. En hij wil zijn oude stal vervangen door een diervriendelijke potstal met ruimte voor zijn familiekudde (waarbij de kalveren dus bij de koe blijven). De inspanningen die nodig zijn voor zo’n familiekudde zijn niet gering. Je moet er veel kennis van en gevoel voor koeien en hun gedrag voor hebben en bovendien heb je minder melkopbrengst. Dus moet je als boer en ondernemer een manier bedenken om ook economisch uit te komen. Corné werkt daartoe samen met veel organisaties zoals Eyes on Animals en hij is lid van de Caring Farmers. Permanent wroeten en scharrelen er weidevarkens van een collega-boer op zijn land.
De kazen van de Ruurhoeve zijn gepasteuriseerd maar allemaal ambachtelijk, dus handgemaakt op het eigen bedrijf. Erica en Corné maken beiden kazen maar er is inmiddels ook een derde kaasmaker bijgekomen. Ze zijn er zo goed in dat er vaak prijzen worden gewonnen en certificaten cum laude worden gehaald. De Goudse kazen zijn er in de traditionele varianten maar ook met allerlei kruiden en pepers en andere smaakmakers. De smaak van de kazen is niet alleen afhankelijk van receptuur en bereidingswijze maar ook van de grondsoort, gras en het andere voer dat de koeien krijgen. Vader Walter is de man achter de zogenaamde Cholfitty-kaas. Van Omega-6 vetzuren (linolzuur) is bekend dat zij onder meer kunnen bijdragen aan een verbetering van het cholesterolgehalte. Van Omega-3 vetzuren (Alfa Linoleenzuur en EPA) is bekend dat zij ook kunnen bijdragen aan een verbetering van het cholesterolgehalte. De koeien op de Ruurhoeve geven melk die van nature rijk is aan Omega-3 en Omega-6 vetzuren. De Ruurhoeve maakt nog een bijzondere kaas: de Trappistenkaas. Hierin wordt het La Trappe-bier van de enige Trappistenabdij in Nederland verwerkt: De Abdij van Koningshoeven in Berkel-Enschot bij Tilburg. Tijdens ons bezoek zien we de net geleverde fusten bier voor de kaasmakerij staan. Corné vertelt enthousiast over zijn bedrijf en neemt ons vervolgens mee naar de varkens, de koeienstal, de jongveestal, de melkrobot en de kaasmakerij. Enkele deelnemers zijn van zins om zelf een boerenbedrijf te beginnen en vragen Corné het hemd van het lijf. Tot slot wordt ook hier nog flink kaas ingekocht.
En al die tijd blijft de zon schijnen. Al met al smaakte deze Brabantse excursiedag van Voedsel Anders naar meer…
Naschrift: In november, dus na ons bezoek, heeft het provinciebestuur besloten om meer ruimte te creëren voor boeren die stappen zetten naar natuur-inclusieve landbouw. Onderdeel daarvan is een vrijstelling voor nieuwe vrijloopstallen als onderdeel van een natuur-inclusief bedrijf. Dat biedt eindelijk mogelijkheden voor de potstalwens van Gijs en Yvonne en van de familie Ansems.
Verslag: Veerle Slegers
- Meer info over de initiatieven: Kaasboerderij de Hooiberg, kaasboerderij de Ruurhoeve, FoodUp Brabant, RIJP.
- Bekijk hieronder meer foto’s van de excursie:
