Foto hierboven: Us Hof
Tekst en overig beeld: Jildou Friso
CSA staat voor community supported agriculture, in het Nederlands ook wel vertaald met ‘gemeenschapslandbouw’. Het wordt door sommigen gezien als het landbouwmodel van de toekomst. De filosofie erachter is dat het voedsel van ons allemaal is, en de productie ervan door boer en burger gezamenlijk gedragen zou moeten worden. Daar wordt iedereen beter van. Vandaar de uitspraak ‘Wij oogsten hier geluk’. Hoe zit dat precies? En wie zijn de mensen die hiervoor kiezen?
In het huidige voedselsysteem is het helaas maar al te vaak zo dat de boer helemaal onderaan de keten staat, met de consument een heel eind verderop aan het andere eind van de keten. Daar tussenin een hele hoop anderen, zoals de groothandel en supermarkten, die, laten we eerlijk zijn, er vaak een stuk meer aan over houden dan de boer zelf.
Vooral de risico’s van het vak, zoals een natte zomer, ziektes of plagen en daardoor een slechte oogst, drukken zwaar op boeren. In een eerlijke wereld zouden deze risico’s vertaald worden naar de prijzen van voedsel in de supermarkt. De huidige organisatie van ons voedselsysteem houdt hier niet genoeg rekening mee, en zorgt niet voor een eerlijke verdeling van opbrengst en risico’s. En dat is vreemd, want waar zouden we zijn zonder onze boeren? Of beter gezegd, wat zouden we eten?
Het CSA-model is hier een heel mooi antwoord op: het zorgt er namelijk voor dat wij, boeren en consumenten, samen verantwoordelijkheid dragen voor ons voedsel. Dat betekent ook dat de risico’s gedeeld worden.
Hoe werkt het?
Een boer(in) werkt jaarrond op de tuinderij of boerderij, zorgt voor het zaaien, planten, ploegen, wieden en oogsten. Zij of hij berekent hoeveel gezinnen of personen van de oogst zouden kunnen eten, en hoeveel het kost om die oogst te realiseren (inclusief zijn eigen inkomen). Als consument kun je vervolgens lid, deelnemer of aandeelhouder worden van wat dan een CSA wordt. Je betaalt een vast bedrag per maand of jaar, en verbind je voor het hele jaar aan de tuin of boerderij. Daarmee heb je het hele jaar recht op jouw deel van de oogst, die je soms zelf van het land mag halen! Op deze manier is de boer of boerin zeker van een inkomen, en ben jij als consument zeker van vers, gezond voedsel. Want eigenlijk alle CSA boeren produceren op biologische of agroecologische wijze, en door het directe contact met de boer kun je je daar zelf van verzekeren.
Zo delen boer en consument de opbrengst en de risico’s, waardoor een slechte oogst de boer niet direct in financiele problemen brengt. Dat betekent wel dat jouw oogst aandeel in zo’n periode even wat minder is. In een mooie zomer deel je daarentegen mee in de overvloed van een goede oogst! Op deze manier raak je meer betrokken bij de seizoenen, en wordt je je bewust van de echte kosten van voedselproductie. Samen kun je er voor zorgen dat de productie van jouw voedsel eerlijk en duurzaam blijft. Door heel Nederland vind je tegenwoordig CSAs. Bekijk de kaart
Wij oogsten hier geluk
Mijn documentaire ‘Wij oogsten hier geluk’ laat zien hoe al deze aspecten in de praktijk worden vormgegeven. Het is een portret van Nederlandse boeren die ervoor kozen om via het CSA-model te werken. Een verhaal over hun passie en idealen, de band met hun leden, de strijd om land, de twijfels en de tegenslagen, en hun dromen voor de toekomst. De film biedt een kijkje in de positie van deze boeren en in een aspect van ons voedsel dat voor veel mensen onzichtbaar is. Waarom kiezen zij ervoor om van de gangbare landbouw af te wijken? Bovenal laat de film zien hoe mooi CSA is.
Wie zijn die CSA-boeren?
In de film vertellen de boeren hun eigen verhaal. Hieronder stel ik er een paar kort aan je voor.
Bregje Hamelynck en Michel Pauluis: Ús Hôf, Sibrandabuorren (Fr)
Toen Bregje en Michiel in 2003 in Sibrandabuorren kwamen wonen, kregen ze bij hun woonboerderij ook een weiland. Na jaren fantaseren over wat dat moest worden, kreeg het in 2013 eindelijk zijn bestemming: een moestuin.
Bregje: “We hebben hier in onze streek een duurzame vereniging opgericht ‘De Griene Geaën‘. En in 2012 ben ik begonnen met een opleiding Permacultuur bij Taco Blom. Ik vond het eigenlijk maar idioot dat ik niets wist van het kweken van je eigen groenten. Zeer geïnspireerd zijn we met onze moestuin begonnen. En tja, van het één komt het ander…”.
Michel en Bregje zijn beide sterk begaan met een duurzame toekomst voor hun kinderen en de generaties daarna, en ontwikkelden een plan voor het produceren van groenten en fruit voor de streek. Dat werd CSA-tuin Ús Hôf (Fries voor ‘Onze Hof’). Ze richtten samen met een aantal deelnemers van Ús Hôf een coöperatie op, waarmee ze de groenten uit de tuin aanvullen met andere, liefst lokale en biologische, producten. Deze coöperatie noemden ze Ús Iten (Fries voor ‘Ons Eten’).
Bron: www.ushof.nl
Marije Mulder: Het Zoete Land, Leiden
“Gemeenschappelijke en natuurvriendelijke voedselproductie is voor mij een leuke manier om natuur en mensen te verbinden. Na een insprirerende training aan de Wageningen Universiteit in 2009, over ‘Voedsel en stedelijke ontwikkeling’, besloot ik te proberen om een CSA op te zetten in mijn regio. Ik was zelf al abonnee bij de groentetuin van Boerderij Buitenverwachting in Hoogmade. Later ontmoette ik Jessica Zwartjes, de tuinder met wie ik stadstuinderij Het Zoete Land oprichtte. Tot eind 2017 werkte ik als beheerder van een tijdelijke gemeenschaps-moestuin in Delft en daarna ben ik verder gegaan met het oprichten en aanleggen van een gemeenschaps- voedsellandschap waarin ook veel ruimte komt voor andere vormen van natuur- en mensinclusieve landbouw, naast de teelt van één- en tweejarigen.”
Klarien Klingen: Groentehof Ingen (Gd)
Klarien Klingen startte in 2013 als tuinder op de Groentehof in Ingen. Elze-Lia en Reinoud van biologisch dynamisch kleinfruitbedrijf Fruitweelde boden haar de kans een zelfoogst-groentetuin op te zetten op hun land. Klarien: “Mijn angst bij zo’n constructie is altijd de menselijke relatie: hoe ga je om met elkaars spullen en ruimte, hoe netjes moet je tuin eruit zien, wat is ‘netjes’ eigenlijk? In de drie jaar dat ik de Groentehof mocht runnen is dat wonderbaarlijk goed gegaan. Elze-Lia en ik bleken nog veel meer idealen te delen dan ik dacht. We geloven dat het goed is om de bodem alleen ondiep te bewerken, en we geloven dat dat kan. We experimenteerden met klaver en gras op de paden, wat uniek in Nederland – en succesvol – bleek te zijn. In de afgelegen Betuwe, waar de tuin ligt, bleek bovendien veel animo te zijn voor een zelfoogst-groentetuin: iedere week komen mensen uit de buurt – vaak zelfs uit de straat – hun eigen groente oogsten op het terrein van Fruitweelde. Ik ben er trots op dat de tuin die ik samen met Elze-Lia opzette nu wordt voortgezet door Linde en Esther.”
Jolke de Moel en Wytze Nauta: Eemstadboerderij, Amersfoort
De Eemstadboerderij is een voorbeeld van echte stadslandbouw: ze maken gebruik van braakliggende stukken grond in Amersfoort. Een uitdaging, want ze mogen op die plekken maar tijdelijk boeren, en ook voorzieningen zijn vaak niet aanwezig. Toch is dit waar het hart van de tuinders ligt; op deze manier willen ze landbouw weer dichterbij de stad en de consument brengen.
Tuinder Jolke studeerde ooit aan de Wageningen Universiteit en had daarna verschillende kantoorbanen. Maar de wens “om een echt vak te leren” bleef. Ze vertrok naar Engeland, waar ze twee jaar rondreisde in haar busje, en belandde uiteindelijk op een grote tuinderij. Daar werkte ze als tuinder in opleiding, en volgde ze ze de praktijkopleiding tot biologisch tuinder van de Soil Association. Toen ze afstudeerde besloot ze terug naar Nederland te komen, waar ze al heel snel in contact kwam met Wytze Nauta, die een tuinder zocht voor de Eemstadboerderij op bedrijventerrein Vathorst in Amersfoort.
Wytze zelf had ook in Wageningen gestudeerd en daarna jarenlang bij het Louis Bolk Instituut gewerkt. Hij woont al bijna twintig jaar in Amersfoort, en wil de stad verder helpen een groene stad te zijn en te blijven. In maart 2016 kreeg Wytze van de gemeente Amersfoort een nieuw stuk grond van 2,2 ha in beheer op bedrijventerrein Vathorst. Daar is hij met een team van professionals, waaronder Jolke, aan de slag gegaan om een CSA op te bouwen; een combinatie tussen een productie- en zelfoogsttuin en een zorgtuinderij.
Jolke: “Onze missie is de burgers van Amersfoort er bewust van te maken waar hun eten vandaan komt, wat er allemaal voor nodig is om gezond eten te produceren, waar de boer en tuinder allemaal tegenaan lopen bij de teelt en de oogst. Dit doen wij door een stukje echte landbouw IN de stad te brengen waardoor de mensen makkelijk en laagdrempelig alles kunnen meemaken, van het frezen en ploegen van het land tot en met de oogst. Je mag zelf komen helpen oogsten!”
Wytze: “Vanuit mijn achtergrond als boer en wetenschapper in de biologische landbouw heb ik allerlei ideeën over duurzame en diervriendelijke productie. In en om de groene stad Amersfoort zijn daar volop mogelijkheden voor. Grasvelden kunnen worden gemaaid voor hooi i.p.v. groenafval, braakliggende grond kan worden geploegd en gebruikt voor voedselproductie of voer voor dieren en groenbeheer. Ook heeft zorg een plek gekregen in de stadsboerderij. Zo bouwen we aan een multifunctionele boerderij verweven met de stad.”
Zoals bij de meeste stadslandbouw, is deze locatie maar tijdelijk, en de toekomst onzeker.
Bron: www.eemstadboerderij.nl
Klaas Nijhof en Pieter Lammerts: De Nieuwe Ronde, Wageningen
Tegen de bosrand van Wageningen liggen de akkers van De Nieuwe Ronde. Vanaf het voorjaar tot ver in de winter groeit hier een overvloed aan groente, bessen, aardbeien en kruiden. Alle leden van De Nieuwe Ronde kunnen hiervan zelf oogsten. Op twee lokaties, elke dag en hoeveel ze nodig denken te hebben. De groenten worden geteeld door tuinders Klaas Nijhof en Pieter Lammerts.
Gezond, onbespoten, vers en smakelijk eten dat je bovendien zelf hebt mogen oogsten: dat is in het kort wat De Nieuwe Ronde biedt. Pieter Lammerts: “Bij ons weet je wat je eet, hoe het is verbouwd, hoe het is gegroeid en door wie het is geteeld”. Door middel van een jaarlidmaatschapsbijdrage die voorafgaand aan het seizoen wordt voldaan hebben de tuinders een stabiel inkomen en wordt de oogst, inclusief de risico’s daarvan, door alle leden gedeeld. Leden kunnen meedenken over teelttechnische-, financiële- en beleidsaspecten van het bedrijf en er is de mogelijkheid om op het land dingen te organiseren.
Bron: www.denieuweronde.nl
De film ‘Wij oogsten hier geluk‘ over community supported agriculture draaide al op verschillende plekken in Nederland (bijvoorbeeld tijdens de Voedselkaravaan 2018 in Wageningen) en is beschikbaar voor vertoningen. Momenteel zijn er zijn er Engelse, Hongaarse en zelfs Chinese ondertitels beschikbaar en wordt er hard gewerkt aan andere vertalingen.
- Waar vind je CSA’s in Nederland? Bekijk de kaart
- Wij oogsten hier geluk op Facebook
- Het internationale netwerk voor CSA: Urgenci